Ślepota barwna to zaburzenie widzenia, które utrudnia lub uniemożliwia rozróżnianie niektórych barw. W tym artykule szczegółowo omówimy, na czym polega to schorzenie, jakie są jego rodzaje, przyczyny oraz dostępne metody leczenia.

Ślepota barw - co to jest?

Ślepota barw to zaburzenie widzenia polegające na ograniczonej lub całkowitej niezdolności do rozróżniania określonych barw. Jest to wynik nieprawidłowego funkcjonowania siatkówki oka, a dokładniej fotoreceptorów zwanych czopkami, które odpowiadają za percepcję kolorów. Ślepota barw inaczej jest nazywana daltonizmem, jednak termin ten nie jest w pełni poprawny. Daltonizm to jedynie jedna z form tego schorzenia - dotyczy głównie osób, które nie potrafią odróżnić koloru czerwonego od zielonego. Tymczasem ślepota barw może przybierać różne postacie i stopień nasilenia.

Ślepota barw - przyczyna zaburzenia

Główną przyczyną ślepoty barw jest nieprawidłowe działanie czopków - światłoczułych komórek siatkówki. To właśnie one umożliwiają nam postrzeganie barw i dostrzeganie różnic między kolorami. W prawidłowo funkcjonującym oku występują trzy rodzaje czopków, z których każdy reaguje na inną długość fali świetlnej:

1. Czopki L (long) - reagujące na światło czerwone.
2. Czopki M (medium) - reagujące na światło zielone.
3. Czopki S (short) - reagujące na światło niebieskie.

Prawidłowe widzenie barw jest możliwe dzięki harmonijnej współpracy wszystkich trzech rodzajów czopków. Jeśli którykolwiek z nich jest uszkodzony, funkcjonuje nieprawidłowo lub całkowicie nie występuje, dochodzi do zaburzeń w percepcji kolorów. Ślepota barw może mieć charakter:

- Wrodzony - wynikający z mutacji genetycznych, dziedziczony w sposób recesywny, związany z chromosomem X. Mężczyźni mają tylko jeden chromosom X, dlatego jeśli odziedziczą tę mutację, schorzenie ujawnia się w pełni. Z tego powodu ślepota barw znacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.
- Nabyty - spowodowany uszkodzeniem siatkówki, nerwu wzrokowego lub chorobami neurologicznymi (np. stwardnienie rozsiane, jaskra). Może być również skutkiem działania niektórych leków i substancji toksycznych. W przeciwieństwie do wrodzonej ślepoty barw, forma nabyta może ulegać zmianom. W niektórych przypadkach po ustaniu przyczyny (np. odstawieniu leku) percepcja barw może częściowo lub całkowicie powrócić.
 

Ślepota barw - rodzaje

Ślepota barw nie jest jednostajnym schorzeniem, tylko obejmuje szerokie spektrum zaburzeń, które różnią się stopniem i rodzajem upośledzenia widzenia barw. W zależności od tego, które czopki w siatkówce oka są uszkodzone lub nieobecne, można wyróżnić kilka głównych typów ślepoty barw.

Dichromatyzm - brak jednego z rodzajów czopków

Dichromatyzm to stan, w którym jeden z trzech typów czopków jest całkowicie nieobecny. W efekcie osoby dotknięte tym zaburzeniem nie mogą widzieć określonych barw i często mylą je z innymi. Wyróżnia się trzy formy tego zaburzenia:

- Protanopia - brak czopków L reagujących na kolor czerwony. Osoby z tym zaburzeniem mają problem z odróżnieniem czerwieni od zieleni.
- Deuteranopia - brak czopków M odpowiedzialnych za kolor zielony. To jedna z najczęstszych form ślepoty barw. Osoby z deuteranopią mają trudności w rozróżnianiu barw czerwonych i zielonych, ponieważ oba kolory wydają się dla nich zbliżone.
- Tritanopia - brak czopków S wrażliwych na kolor niebieski. To najrzadsza forma ślepoty barw. Skutkuje problemami z odróżnianiem niebieskiego i żółtego.

Anomalny trichromatyzm - osłabione działanie czopków

Osoby z tym rodzajem ślepoty barw mają wszystkie trzy rodzaje czopków, ale jeden z nich działa nieprawidłowo. Oznacza to, że osoba z tym zaburzeniem nadal jest w stanie dostrzegać dany kolor, ale w sposób zniekształcony lub przytłumiony. W zależności od rodzaju uszkodzonego receptora wyróżniamy:

- Protanomalię - osłabiona percepcja koloru czerwonego.
- Deuteranomalię - osłabiona percepcja koloru zielonego (najczęściej występująca postać ślepoty barw).
- Tritanomalię - osłabiona percepcja koloru niebieskiego (bardzo rzadka).

Achromatopsja - całkowita ślepota barw

To najcięższa forma ślepoty barw, w której wszystkie trzy czopki są niesprawne. Osoby z achromatopsją widzą świat jedynie w odcieniach szarości. Achromatopsja jest niezwykle rzadka i często towarzyszą jej inne problemy ze wzrokiem, takie jak światłowstręt, obniżona ostrość widzenia czy oczopląs. Osoby z tym schorzeniem mają szczególne trudności w jasnym świetle, ponieważ ich oczy nie są w stanie dostosować się do intensywnego oświetlenia.

Dowiedz się również, jak widzi niemowlę?

Ślepota barw - dziedziczenie i występowanie

Ślepota barw dziedziczenie ma głównie związane z mutacją genu na chromosomie X. Oznacza to, że mężczyźni (XY) są bardziej narażeni na to schorzenie niż kobiety (XX), ponieważ posiadają tylko jeden chromosom X. Jeśli gen odpowiedzialny za ślepotę barw występuje u mężczyzny, choroba zawsze się ujawni. Kobiety mogą być nosicielkami wadliwego genu, ale ich drugi chromosom X często kompensuje defekt, dzięki czemu rzadziej występuje u nich to schorzenie. Ślepota barw występuje u około 8% mężczyzn i 0,5% kobiet na świecie.
 

Test na ślepotę barw - jak sprawdzić swoje widzenie kolorów?

Najpopularniejszym sposobem diagnozowania ślepoty barw są tablice Ishihary. To zestaw obrazków składających się z kolorowych kropek, które tworzą określony wzór, zazwyczaj w postaci liczby lub symbolu. Osoby z prawidłowym widzeniem barw bez trudu rozpoznają ukryty znak, natomiast osoby ze ślepotą barw mogą w ogóle nie dostrzegać liczby. Test ten jest szybki i łatwy do przeprowadzenia. Można go wykonać zarówno u specjalisty, jak i online, choć warto pamiętać, że testy ekranowe mogą nie oddawać rzeczywistych barw w sposób idealny.

Innymi badaniami diagnostycznymi są:

- Test Farnswortha-Munsella - polega na układaniu kolorowych krążków w odpowiedniej kolejności na podstawie ich odcieni. Jest bardziej szczegółowy niż tablice Ishihary, ponieważ ocenia również subtelne różnice w widzeniu kolorów.
- Anomaloskop - specjalistyczne urządzenie stosowane w gabinetach okulistycznych, które pozwala na dokładną ocenę percepcji barw. Badany reguluje natężenie i mieszankę kolorów, próbując dopasować je do wzorca.

Ślepota barw - leczenie i metody poprawy widzenia kolorów

Obecnie nie ma skutecznej metody leczenia wrodzonej ślepoty barw, ponieważ wynika ona z mutacji genetycznych, które wpływają na rozwój czopków w siatkówce oka. Mimo to osoby z ślepotą barw mogą spróbować korzystać z technologii lub rozwiązań optycznych, które pozwolą im lepiej interpretować kolory:

1. Specjalne soczewki i okulary korygujące - ich działanie polega na zwiększaniu kontrastu pomiędzy barwami, które są trudne do rozróżnienia dla osób z daltonizmem. Warto jednak pamiętać, że efektywność tego typu soczewek różni się w zależności od rodzaju i stopnia ślepoty barw.
2. Aplikacje i filtry cyfrowe - rozwój technologii cyfrowych otworzył przed osobami nowe możliwości. Dostępne na smartfony i komputery programy mogą analizować obraz w czasie rzeczywistym i modyfikować kolory tak, aby były łatwiejsze do rozróżnienia.
3. Terapia genowa (w fazie badań) - naukowcy prowadzą badania nad metodami przywracania funkcji czopków w siatkówce za pomocą terapii genowej. W badaniach na zwierzętach udało się częściowo przywrócić widzenie barw, jednak technologia ta wciąż znajduje się w fazie testów klinicznych i nie jest jeszcze dostępna dla pacjentów. Jeśli dalsze działania przyniosą pozytywne rezultaty, w przyszłości terapia genowa może stać się przełomowym rozwiązaniem.

W przeciwieństwie do form wrodzonych, nabyta ślepota barw często ma odwracalny charakter, a jej leczenie zależy od przyczyny zaburzenia, np. leczenie zaćmy, odstawienie toksycznych substancji czy korekcję uszkodzeń nerwu wzrokowego.

Bibliografia:
https://www.wokularach.pl/blog/slepota-barw-jakie-sa-rodzaje
https://www.allaboutvision.com/conditions/color-blindness/types-of-color-blindness/
W. Kołodziejczyk, Wpływ percepcji wzrokowej światła na postrzeganie otaczającego świata, Światło, 2022.
https://www.nei.nih.gov/learn-about-eye-health/eye-conditions-and-diseases/color-blindness