Narząd wzroku może być obarczony wieloma chorobami, schorzeniami czy dysfunkcjami. Niektóre z nich nie dają widocznych objawów i mogą pozostać niezdiagnozowane aż do pełnego rozwinięcia. Inne wady są wyraźnie widoczne i stanowią tym samym problem kosmetyczny. Do tego typu zaburzeń zaliczamy zeza. Zez ukryty występuje bardzo często i dosięga ponad 50% populacji. Rzadziej stwierdzanym i możliwym do leczenia rodzajem jest zez towarzyszący, który dotyka około 4-5% dzieci. Zatem czym jest zez, jakie są jego objawy oraz w jaki sposób go diagnozować i leczyć? 

Zez – co to jest?

Zezem nazywa się nierównoległe ustawienie gałek ocznych. W takim przypadku oczy nie są skierowane w tę samą stronę oraz nie poruszają się w sposób symetryczny. Efektem tego jest zmiana kąta patrzenia jednego oka względem drugiego oraz możliwe zaburzenia widzenia obuocznego.

Zez a widzenie obuoczne

Widzenie obuoczne to umiejętność „patrzenia jednocześnie” jednym i drugim okiem. Dzięki temu zyskujemy pojedynczy, trójwymiarowy, ostry obraz. Złożone jest ono z trzech stopni: 

• jednoczesnej percepcji – zdolności do postrzegania jednocześnie obrazów z obu oczu (najniższy stopień widzenia obuocznego)
• fuzji – zdolność do „składania w jeden” dwóch obrazów, z których każdy pochodzi z innego oka (drugi stopień widzenia obuocznego)
• stereopsji – zdolność do widzenia przestrzennego, 3D (najwyższy stopień widzenia obuocznego)
   

Obraz postrzegany jednym i drugim okiem różni się delikatnie od siebie. Wszystko za sprawą tego, że gałki oczne przesunięte są względem siebie o szerokość nasady nosa. Dzięki różnicom obrazów możliwe jest jednak wyżej opisane widzenie. W przypadku zeza widzenie obuoczne może być zaburzone, co objawiać będzie się dwojeniem i niedowidzeniem.

Zez – przyczyny

Rozwój zeza może być zależny od wielu przyczyn. Do najczęstszych zaliczyć można wystąpienie zeza z powodu pogorszenia widzenia. To natomiast jest skutkiem niewyrównanej wady wzroku (najczęściej nadwzroczności) lub zmętnieniem soczewki oka, czyli zaćmy. 

Kolejną przyczyną wystąpienia zeza może być uszkodzenie mięśni okoruchowych. Może dojść do nich na skutek nieprawidłowości w rozwoju lub zmian pourazowych oczodołu. 

Innym często spotykanym powodem są zmiany neurologiczne. Związane są one bezpośrednio nieprawidłowym unerwieniem mięśni, które odpowiadają za ruchy gałki ocznej. Za uszkodzenia unerwienia odpowiadać może nieuregulowane ciśnienie tętnicze oraz cukrzyca.

Występowanie zeza może mieć również podłoże genetyczne.

Zez – rodzaje

Podstawowym kryterium podziału zeza może być kierunek odchylenia oka zezującego. W tej kategorii wyróżniamy:

• zez zbieżny (esotropia) 
• zez rozbieżny (egzotropia) 
• zez ku dołowi (hipotropia)
• zez ku górze (hipertropia)
• skośny 
   

Ze względu na wiek, w którym się pojawia, można wyróżnić:

• zez wrodzony – spowodowany jest wrodzonymi defektami i pojawia się już w wieku niemowlęcym. Warto pamiętać, że za normę uznaje się zez o małym i zmiennym nasileniu, występujący okresowo u dzieci do 3. miesiąca życia.
• zez nabyty – może mieć różne podłoże, poprzedzony jest okresem prawidłowego widzenia i pojawia się w późniejszym wieku.
   

Ze względu na zmienność kąta patrzenia wymienić można:

• zez towarzyszący – istnieje trwałe odchylenie osi oka zezującego w stosunku do osi oka niezezującego. Oko zezujące towarzyszy ruchom prawidłowo ustawionego i tworzy z nim zawsze taki sam kąt patrzenia (kąt zeza pierwotny). Jest to najczęściej występujący rodzaj zeza.
• zez nietowarzyszący – wielkość odchylenia zależy od kierunku spojrzenia lub nastawności oka. Najczęściej dotyka osób u których wystąpił niedowład mięśni okoruchowych (zezy porażenne).
   

Ze względu na fuzję obrazów, wyróżniamy:

• zez ukryty – możliwy do wykrycia tylko w momencie przysłonięcia oka (wyłączenia fuzji).
• zez jawny – widoczne cały czas odchylenie, fuzja nie występuje.
   

Wyróżnić można również zeza pozornego, który jedynie sprawia wrażenie nierównoległego ustawienia gałek ocznych. Spowodowane jest to różną szerokości szpary powiekowej lub szeroką nasadą nosa u dzieci.

Zez – diagnozowanie

Wczesne rozpoznanie zeza umożliwia jego wyleczenie. Z tego powodu niezwykle ważna jest wstępna ocena w ramach badań przesiewowych w 2., 4. i 6. roku życia. W kolejnych latach życia pierwsze symptomy mogą być zauważone przez osoby z otoczenia. Niepokojącym objawem może być również skręcanie głowy czy mrużenie oka w celu osiągnięcia pojedynczego, ostrego obrazu. 

Pełna diagnostyka odbywa się u strabologa, czyli lekarza okulisty zajmującego się zezem. Wykonuje on pełne badanie obejmujące ostrość wzroku, ocenę stanu przedniej i tylnej części oka, kąty odchylenia, widzenie przestrzenne i ewentualnie badania dodatkowe. 

Zez – leczenie

Leczenie zeza uzależnione jest od jego przyczyny oraz rodzaju. Jeśli jego występowanie spowodowane jest wadami wzroku, najlepszym leczeniem są odpowiednio dobrane okulary. W niektórych przypadkach konieczne będą okulary pryzmatyczne lub specjalna technika zasłaniania oczu. Poza tym niezwykle pomocne mogą okazać się ćwiczenia u ortoptystów. Ostatecznym krokiem do wyleczenia zeza jest operacja.